Düğünün Evrensel Felsefesi

Düğünlerin görülen somut işlevleri dışında insanın evrendeki yeri ve konumuyla ilgili (ifadeler) sembolleştirmeler mevcuttur. Bütün folklorik ögeler bir evrensel anlama denk düşer. Çerkes gelenekleri merkez olarak “insanı” alır. Çerkes dilinde “insan” sözcüğünün anlamı “farkındalık sahibi olan ve farkındalıkla varolan varlık”dır.
Hiçbir gelenek ögesi rastgele değildir. Çerkescede yeryüzü kelimesinin anlamı eylemleştirme, bilgiyi uygulama yeri” dir. Çerkes düğünlerinde bugün dahi kadim zamanlardaki ile aynı sırada oynanan folklorik oyunlar insanın yeryüzündeki anlamı ile ilgilidir.
Çerkes düğünlerinde temel olarak beş aşamalı folklorik oyunlar vardır. Birinci aşamada dansa yada oyunlara başlama dansı yapılır. Bu dansın özelliği erkekler ve kızların çiftler halinde kol kola ritmik hareketlerle düğün çemberini oluşturmasıdır. Bu dansın sembolize ettiği anlam, insanoğlunun yeryüzüne kadın ve erkek olarak çift halinde gelmeleridir. Bu dansin adı “Wig” dansıdır. İkinci aşama da çok ağır ve ritmik bir dans yapılır. Bu dansın anlamı, kadın ve erkeğin eşit ve birbirini tamamlayan olduklarını ve insan olmaya duyulan saygıyı ifade eder. Bu dansın adı “Khafe” dir. Daha sonra çoşkun dansların yapıldığı üçüncü aşama gelir. Bu dansların anlamı, insan olmanın çoşkusuyla var olmanın dışa vurumudur. Bu dansların adı “Khajih veya Şeşen”dir. Dördüncü aşamada, ikinci aşamada yapılan Khafe dansı yapılır. Bu insan olmanın saygısını yinelemektir. Son aşamada ilk aşamada yapılan Wig dansı yapılır. Çiftler çemberi oluşturdukları gibi kol kola girerek çemberden çiftler halinde ayrılırlar. Bunun sebebi, sembolize ettiği şey insanların yeryüzünden ayrılışlarıdır. Kaya kabartmasında sembolize edilen Hatti düğünü Çerkes düğünleriyle aynıdır.

Düğünden Önce Tanışma ve Eş Seçme

Çerkesler, doğu kültürlerinin aksine kız erkek ilişkilerinde oldukça serbesttirler. Batı kültürlerinde olduğu gibi de insanın maddi varlığını ölçüsüz bir şekilde ilişkinin aracı olarak kullanmak da yoktur. Her yaş grubundan kız ve erkekler kendi yaş gruplarının oluşturduğu toplantılarda biraraya gelirler. Bu toplantıların adı “Zekhes” dir. Zekhes toplantıları kız ve erkeklerin kişiliklerinin gelişmesine ve oturmasına yardımcı olur. Alt yaş grubundaki kişilerin yaş ve tecrübe olarak birbirinden öğrenmelerini ve ilerde eş seçebilecek duruma gelmelerini sağlar. Evlilik noktasındaki yaşta bulunan insanların yaptığı zekhes eş seçimi sağlamaya yöneliktir(psetlhıxhu). Zekheslerde çok ince ve edebi bir dille kız ve erkekler birbirlerine ilgilerini ifade ederler. Zekheslerde ayrıca folklorik oyunlar ve bazı kültürel oyunlar oynanır.
Olgun bir insanın eş olarak evlenmek üzere seçtiği kişiye khaşen denir. Khaşenlik aşamasında durum erkek khaşenin ailesine bir arkadaşı tarafından iletilir. Bu aşamadan sonra iş artık büyüklere kalmıştır.
Kızın Ailesinden istenmesi
Kız Türk kültüründe olduğu gibi damadın babası ve damat tarafından istenmez. Ne damat ne de babası kızı istemeye gitmezler. Kızı istemeye evlenecek erkeğin sülalesindeki en yaşlı erkek ve yanına alacağı birkaç büyük giderler. Kız istemeye direkt olarak kızın evine gidilmez. İlk olarak kızın yakın bir akrabası veya yakın komşularına gidilir. Oradan durum kızın ailesine iletilir ve kız isteme heyeti bu şekilde kız evine geçerler. Kızın babası evde bulunmaz. Onun yerine sülalenin büyüğü veya dayı tarafından sözü geçen bir büyük evde bulunur. Gelen heyetin başındaki kişiye “thamade” denir. Gelen heyete yemek verilir. Verilen yemekte çoğunlukla geleneksel yemekler tercih edilir. (Şıps, ced, paste,halive)
Heyet yemekten sonra çaylarını ve kahvelerini içerken gelen heyetin thamadesi konuyu uygun bir şekilde karşı heyetin thamadesine açar. Kız isteyen heyetin thamadesi gençlerin kendi aralarındananlaştıklarını ve onların birleşmelerinin sağlanması için orada bulunduklarını ifade eder. Karşı tarafın thamadesi önemli olanın gençlerin istekleri ve fikirleri olduğunu ve durumu kızlarıyla görüşeceklerini ifade ederler. Kız isteme heyeti oradan ayrılır. Muhtemelen, kız isteme heyeti birkaç sefer daha gelecektir. Bu gelişler kızın ve kızın mensup olduğu sülalenin görüşlerinin alınması içindir. Kız verildikten sonra nikahın yapılması için gün belirlenir. Önceden resmi nikah, dini nikahtan sonra kıyılırken şimdi ikisi birbirine yakın zamanda mümkünse aynı günde kıyılmaktadır. Dini nikahın kıyılması için bir dini görevli ve thamadesi olan bir grup kız evine gider. Evlenecek erkeğin bir vekili de yanlarındadır. Gelen gruba yemek yedirildikten sonra nikah kıyılır ve dönerler. Düğün için gün belirlendikten sonra düğün hazırlıklarına başlanır.

Düğünden Önceki Hazırlıklar

Gelin olacak kızın el emeğiyle yapılacak ve yarım kalmış işlerini arkadasları paylaşırlar ve işleri bitirirler. Bu arada erkek evinin temsilcileri gelin alacak kızla beraber eşyalarını, kıyafetlerini seçerler ve alırlar. Gelin olacak kız düğün gününe yakın zamanlarda kendisini daha rahat hissedebileceği bir akrabasında kalmayı tercih eder. Evlenecek erkek bu arada yaşanılacak ortam ve çevreyi oluşturmakla meşguldür.

DÜĞÜN
Düğünden önce düğünde tüketilmek üzere geleneksel yemekler ve yiyecekler hazırlanır Düğün evine gelen herkes mutlaka doyurulur. Örneğin, tavuk kaynatılır, halive denen kızartma yapılır. Düğün gününde de özel olarak libje denen et yemeği yapılır.
Çerkes düğünlerine Çerkes olan herkesin katılma hakkı vardır. Yalnız Çerkeslere özgü davranış kalıplarına uymak zorundadırlar. Örneğin, başka bir yerdeki düğüne katılan grubun mutlaka thamadesi olur, grup arabadan inip direkt düğüne katılamaz. Grup thamadesi aracılığıyla katılır. Düğün safından grup üyeleri rastgele çıkamazlar. Thamadelerin talimatıyla hareket ederler. Düğünden ayrılacak bir grubun thamadesi iyi dileklerini düğünü yönetenlere ileterek grubunu götürebilir.
Düğünün yapılacağı ilk gün köydeki veya şehirdeki ailelere bizzat haber verilerek davet edilirler. Bu davet erkekler içindir. Belli bir saatte düğün evinde toplanan bu grup evlenecek gençlere yardım olması amacıyla nakit para verirler. Bu işlemnbelgelenir. Bu grubun thamadeleri aynı zamanda düğünün nasıl yapılacağına, düğünde neler yapılacağına karar verirler. Düğün günü, düğün köyde ise bir delikanlı ve iki genç kız kızları olan evleri dolaşarak kızları doğüne davet ederler. Belli bir saatte geleceklerini belirtirler. O saate kadar düğüne katılacak kız hazırlanır ve haber veren grup kızları alarak düğün evine götürürler. Erkekler düğüne kendileri direkt olarak gelirler. Düğüne giden gençler bir odada karışık olarak düğün vaktine kadar oturur ve muhabbet ederler. Düğün vakti geldiğinde gençlerin – erkeklerin – thamadeleri yaşlıların toplantısına giderler Düğünü başlatmak için yaşlıların thamadelerinden izin isterler. izin verildikten sonra gençler düğün alanına giderler. Düğündeki kızların ve erkeklerin ayrı ayrı thamadeleri vardır. Bunlar düğünün akışını düzenlerler. Düğünü fiili olarak yöneten hatiyako denen muhtemelen iki kişi ortada bulunur. Bu kişiler hem oyun düzenini yönetirler hem de Çerkes geleneklerine göre yapılan kız ve erkek muhabbetini birbirlerine iletirler. Kimse rastgele çıkıp oynayamaz. Erkeklerin sırasına bir şhatiyako takip eder, kızların sırasını kızların thamadesi takipneder.
Bir ara yapılmamaya başlanmasına rağmen şimdilerde eskisi gibi açılış dansı Wig’dir. Wigle halka oluşturulduktan sonra erkeklerin thamadesi khafe oynayarak halkadaki ilk dansı başlatır. Daha sonra çoşkun danslar – khajih, sesen- yapılır. Düğünün finalinde en son khafe dansı yapılır. Düğünün Wigle bitmesi kuralı bazen gözardı edilir.
Gece düğün sonlandığında evlerden tek tek alınan kızların yanına birer erkek verilerek evlerine bırakılırlar. Gelin almaya gidilen gün kızlar yine evlerinden alınırlar. Düğün evinin önünde düğün halkası oluşturulup kısa bir düğün yapılır. Bu arada geceden seçilmiş düğün thamadesi ve yardımcısı vardır. Artık düğünün yönlendiricisi tamamıyla onlardır. Onların talimatıyla kızların genel thamadesi ve yardımcısı belirlenir. Düğünde onların özel fonksiyonları vardır. Düğün otobüsünde gençler Çerkesce türküler söylerler, şakalaşırlar. Thamade gençlerin hatrını sorar, yiyecek ve sigara türü ikramda bulunur. Kızların thamadesi yine aynı şekilde gençleri ve düğün thamadesini sorar.
Gelinin alınacağı yerleşim yerine varılınca konvoy düğün yapabileceği bir yerde durur ve yine kısa bir düğün başlatılır. Düğünün thamadesi gelinin alınacağı eve haberci gönderir. Haberci karşı tarafın thamadesine geldiklerini, ne kadar kişi olduklarını bildirir ve grubu getirmek için izin ister, Karşı tarafın thamadesi habercinin yanına bir temsilci verir ve gönderir. Grup böylece gelinin alınacağı eve varır.
Gelinin alınacağı eve varılınca yaşlılar grubunu kız tarafının thamade grubu karşılar. Gelenler dinlendirilir ve yemek verilir. Yemekten sonra erkeklerin thamadesi -genç – büyük thamadelerden düğün için izin alır. Bu düğün direkt khafe dansı ile başlar. Bu düğünde erkek tarafının kızları ve kız tarafının erkekleri dans ederler.
Düğüne giden grup gençlik hakkı adı altında bir paketi kız alınan tarafa götürürler. Paket thamadelerin yanında açılır ve kız tarafının erkekleri adına thamadelerine verilir. Bu pakette kaynatılmış tavuk, bazen çerkes peyniri, çerez, şeker, kolonya vs. bulunur.
Gelin kız akordeon eşliğinde arabaya bindirilir. Bu arada
Çerkes düğünlerinde damat düğünde bulunmaz. Gelinin yanına bir eltisi ile bir görümcesi ve de damadın sağdıcı biner. Konvoyda çok sayıda araba varsa thamade ve gelin arabasının geçilmemesine özen gösterilir.
Eve getirilen gelin akordeen eşliğinde arabadan indirilir. Bazen woridade denen gelin indirme şarkısı söylenir. Bu opera tarzındadır. Bir çeşit halk operası sayılabilir. Gelin bir odaya alınır. Orada damadın akrabaları kısa bir düğün yaparlar. Misafirler ayrıldık tan sonra gelinin ayrı evi varsa oraya götürülür. Damat ancak ondan sonra gelin ile bir araya gelir. Damat arkadaşının evindeyken kızlı erkekli bütün arkadaşları onu ziyaret ederler. Gelinin ineceği güne kadar damat arkadaşlarına sadece hizmet eder. Gelinin indiği günün gecesi artık damadın konuşması ve izinsiz herhangi bir şey yapması yasaktır. Arkadaşları damada takılırlar ve kaldırabileceği şakalar yaparlar.
Marguş Vezir
2007